مقدمه
کتاب “تفسیر رؤیا” اثر زیگموند فروید که به زباناصلی آن “Die Traumdeutung” نام دارد، یکی از آثار مهم و کلاسیک فروید در حوزهی روانکاوی است. در این کتاب، فروید نظریات و تفسیرهای خود را در مورد رؤیاها و نقش آنها در ناخودآگاه ارائه میدهد.
فروید اهمیت رؤیاها را از چند منظر موردبررسی قرار میدهد:
- رؤیاها بهعنوان تمایلات ناخودآگاه: فروید معتقد بود که رؤیاها نمادی از تمایلات ناخودآگاه و آرزوهای ناخودآگاه فرد هستند. او تفسیری عمیق از نقش رؤیاها در برقراری تعادل بین تمایلات ناخودآگاه و نیازهای واقعی فرد ارائه میدهد.
- نمادها و تفسیر رمزهای رؤیا: فروید با بررسی نمادها و رمزهای موجود در رؤیاها، تلاش میکند تا نقش آنها را در فهم ناخودآگاه فرد بررسی کند. او به مطالعهی نمادهای جنسی، نمادهای قدرت، نمادهای مرتبط با خانواده و سایر نمادها و رمزهای موجود در رؤیاها میپردازد.
- روند تشکیل رؤیا: فروید نظریهای در مورد فرایند تشکیل رؤیاها بیان میکند. او معتقد است که رؤیاها در اثر فعالیت ناخودآگاه و با فرایندهایی مانند ترنسفرانس و تکانهی ناخودآگاه شکل میگیرند.
- روابط رؤیاها با تجربیات گذشته: فروید با تأکید بر اهمیت تجربیات گذشته در تفسیر رؤیاها، به بررسی تأثیرات رویدادها و تجربیات قبلی در شکلگیری رؤیاها میپردازد. او معتقد است که رؤیاها میتوانند ارتباطی با رویدادهای گذشته و ترسها، اضطرابها و آرزوهای فرد داشته باشند.
- مکانیسمهای دفاعی در رؤیاها: فروید بررسی میکند که چگونه مکانیسمهای دفاعی ناخودآگاه در رؤیاها نقش میبازند. او به موضوعاتی مانند تکانهی ناخودآگاه، لغزش، سانسور و جبران در رؤیا تأثیر رؤیاها را بر عملکرد روانی فرد موردبررسی قرار میدهد.
فروید رؤیاها را به صحنه تئاتری تشبیه میکند که احساسات، عواطف خواسته و غرایزی که سرکوب شدن و یا در حالت بیداری امکان برآورده شدن آنها نیست به نقشآفرینی میپردازند تا بدینوسیله بخشی از انرژی انباشتهشده تخلیه شود.
بهبیاندیگر فروید رؤیاها را فضایی آزاد برای ابزار احساسات سرکوبشده و یا غرایزی که در جهان واقعی قابل ابراز نیستند میداند چراکه فرد به دلیل قرار داشتن در حالت خواب قادر به انجام اقدامی نیست و این فرصت مناسبی برای تخلیه و بیان برخی نیازها فراهم میکند.
فروید میگوید نمایشی که در یک رؤیا به روی صحنه میرود شامل 4 مرحله است:
. ترنسفرانس: فروید معتقد بود که اطلاعات احساسات و هر آنچه در ناخودآگاه هست طی یک مرحله انتقال که به آن ترانسفور میخواند بهصورت تصویری در رؤیا به نمایش گذاشته میشوند
- تکانهی ناخودآگاه: فروید اعتقاد داشت نیرویی در ناخودآگاه وجود دارد که موجب انتقال اطلاعات از ناخودآگاه به رؤیاها میشود که به آن تکانه ناخودآگاه میگفت. به اعتقاد او این نیرو همواره در حال عمل است.
- سانسور: فروید شرح میدهد که در فرآیند انتقال اطلاعات به رؤیاها، نوعی سانسور اتفاق میافتد؛ که این سانسور معمولاً به دلیل قوانین جامعه و فشارهای ذهنی ناخودآگاه، از ورود به آگاهی کنترلشده میشوند.
- جبران: فروید باور داشت که رؤیاها بهعنوان جبرانی برای تمایلات و آرزوهای ناخودآگاه فرد شکل میگیرند. این آرزوها و تمایلات که در واقعیت قابل رضایت نیستند، در رؤیاها بهصورت نمادین و غیرآگاهانه بروز میکنند.
نظریه ناخودآگاه فروید دقیقاً بهواسطه تعبیرها و تفسیرهایی که او از رؤیاها داشت شکل گرفت به همین دلیل او ناخودآگاه را شامل تمامی اطلاعات، خاطرات، تمایلات، انگیزهها و احساساتی است که در آگاهی معمولی فرد قابلدسترسی نیست تعریف میکند و آن را به دو بخش ناخودآگاه شخصی و ناخودآگاه جمعی تقسیم میکند.
- ناخودآگاه شخصی (Personal Unconscious): این بخش شامل محتواهایی است که در طول زندگی فرد بهدستآمده و در آگاهی معمولی قابلدسترسی نیستند. این محتواها شامل خاطرات فراموششده، تجربیات ناخواسته، آرزوها، تمایلات و انگیزههای غیرآگاهانه است.
- ناخودآگاه جمعی (Collective Unconscious): این بخش شامل محتواهایی است که از نژادی و عمومیت بشری برخاسته و در طول تکامل انسانی شکلگرفتهاند. ناخودآگاه جمعی شامل آرچتایپها، سمبلها، نمادها و الگوهای عمومی دربارهی افکار، رفتارها و تمایلات است که برای همهی انسانها مشترک است.
او ناخودآگاه شخصی را هم به سه بخش متفاوت تقسیم میکند که عبارت است از:
– اید (Id): اید ناخودآگاهی است که تمامی نیازها و خواستههای غریزی فرد را در برمیگیرد. اید تلاش میکند بهطور فوری و بدون در نظر گرفتن محدودیتها و اصول اجتماعی، خواستهها را برطرف کند.
– اگو (Ego): اگو ناخودآگاهی است که میانجی بین اید و واقعیت خارجی قرار میگیرد. اگو سعی میکند خواستههای اید را در چارچوب قوانین واقعیت، اصول اجتماعی و عواطف مقبول جامعه برآورده کند.
– سوپراگو (Superego): سوپراگو ناخودآگاهی است که بر اساس اصول اخلاقی و ارزشهای جامعه شکل میگیرد. سوپراگو نقش تنبیهگر و نظارتی را بر عملکرد اگو و اید دارد و سعی میکند به تأمین اخلاقیات و رعایت قوانین و ارزشهای اجتماعی کمک کند.
ازآنجاییکه فروید اعتقاد داشت دسترسی به ناخودآگاه اماکن پذیر نیست و تنها راه کسب اطلاعات از ناخودآگاه از طریق رؤیا امکانپذیر است تلاش کرد تا به تفسیر رؤیاها بپردازد. او برای تفسیر رؤیاها از دو روش استفاده کرد: تفسیر رؤیاها بر اساس تداعی آزاد و تعامل با بیمار و تفسیر رؤیاها بر اساس تجربیات و نظریات خودش.
در روش اول، فروید به بیمار خود اجازه میداد تا رؤیاهای خود را بازگو کند و او را تشویق میکرد که جزئیات رؤیاها را بهدقت بیان کند. سپس فروید با بیمار در مورد معنای ممکن رؤیاها صحبت میکرد و سعی میکرد نمادها و جنبههای ناخودآگاه رؤیاها را شناسایی کند. او تلاش میکرد تا ابعاد مختلف رؤیا را در نظر بگیرد و عوامل مختلف مثل تجربههای گذشته، فرهنگ و شخصیت فرد را در تفسیر رؤیاها لحاظ کند.
اما فروید همچنین از تجربیات و نظریات خود نیز برای تفسیر رؤیاها استفاده میکرد. او با استناد به تئوریهایش دربارهی ناخودآگاه، تمایلات جنسی، مکانیسمهای دفاعی و نمادها، تفسیرهای خود را ارائه میکرد. برای مثال، او اعتقاد داشت که رؤیاهای جنسی نمادی از تمایلات ناخودآگاه جنسی هستند و رویهایی که با اجساد و عملکرد جسمانی مرتبط هستند اغلب تمایلات جنسی را نشان میدهند.
فروید در کتاب “تأویل رؤیاها” به تحلیل و تفسیر مجموعهای از رؤیاها پرداخته است. که در برخی از مهمترین تفسیرهای فروید از رؤیاها عبارتاند از:
- رؤیاهای از دست دادن دندان: فروید معتقد بود که از دست دادن دندان در رؤیاها میتواند نمادی از ترس از کاهش قدرت جنسی باشد. اما تفسیر این رؤیاها پیچیدهتر است زیرا تأثیرات فرهنگی و تجربیات شخصی هر فرد نیز در تفسیر نقش دارد. بهعنوانمثال، برخی از افراد میتوانند از دندانهای خود بهعنوان نمادی از زیبایی و جذابیت استفاده کنند، درحالیکه برای دیگران ممکن است نمادی از قدرت و خطر باشد.
- رؤیاهای آب و دریا: رؤیاهای مرتبط با آب و دریا نیز پیچیدگیهای خود رادارند. بهعنوانمثال، فروید معتقد بود که دریا نمادی از ناخودآگاه و عمق درونی فرد است. تفسیر رؤیاهای دریا میتواند نشاندهندهی تمایل به خواستهها و خواستههای نهفته، ترس از عواقب ناشناخته و حتی ترس از مرگ باشد. همچنین، رؤیاهای مرتبط با آب میتوانند نمادی از احساسات ناخودآگاه، تمایلات جنسی، تمیزی یا ناهمواریهای زندگی باشند.
- رؤیاهای از دست دادن کیف پول یا مالی: این نوع رؤیاها معمولاً به تمایلات و اضطرابهای مالی و امنیت مرتبط میشوند. تفسیر رؤیاهای از دست دادن کیف پول میتواند نشاندهندهی ترس از بیثباتی مالی، تراژدیهای مالی یا حس از دست دادن کنترل مالی باشد. اما برای تفسیر دقیقتر نیاز به درک موقعیت و تجربه فرد درزمینهی مالی و نگرش او نسبت به پول و ثروت داریم.
- رؤیاهای نمادین: فروید معتقد است که بسیاری از رؤیاها دارای نمادهایی هستند که بهصورت ناخودآگاه نشاندهندهی تمایلات و انگیزههای درونی فرد میباشند. این نمادها میتوانند به شکل متناوب و گاهی پنهان ظاهر شوند و نشاندهندهی تمایلات جنسی، ترسها، امیدها و تراژدیهای ناخودآگاه باشند.
